قەیرانی سوریا بەرەو وەرچەرخانێكی ترسناك
فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد
كتوپڕو بەبێ هیچ پێشەكییەك، هستریای دەستێوەردانی سوپایی لە سوریا خۆی بەسەر گوتاری سیاسیی ریاز و ئەنكەرەدا سەپاند. ئەم وەرچەرخانە كتوپڕە زۆرتر پەیوەندی بە دوو مەسەلەوە هەیە. یەكێكیان پوكانەوەی كۆنفرەنسی ژنێڤە و ئەوی تر پەیوەندیی بەو سەركەوتنانەوە هەیە كە دیمەشق بەیارمەتیی هاوپەیمانەكانی و لەسەرو هەموویانەوە روسیا، لەم دواییەدا لەبەرەی شەڕدا بەدەستی هێناون، بەتایبەتی لە دەوروبەری حەلەب. ئەگەر مەسەلەكە لەسەر ئەم ریتمە بەردەوام بێ، گومان لەوەدا نامێنێ كە دیمەشق و هاوپەیمانەكانی دەست بەسەر حەلەبدا دەگرن و هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆن پاكتاو دەكەن.سەرەڕای دەنگی بەرزی ریازو ئەنكەرە لەم بارەیەوە، دەستێوەردانی ئەم دوو لایەنە لە سوریا ئاسان نیە. هەر دەستێوەردانێك لە سوریا پێویستی بە چەترێكی نێودەوڵەتییە، واتە پێویستی بە رەزامەندیی ئەنجومەنی ئاسایشە. دیارە روسیا لەڕێی ڤیتۆوە دەتوانێ هەموو چەترێكی نێودەوڵەتی بپوكێنێتەوە. بەڵام دەستێوەردانەكە دەشێ لە ژێر چەترێكی ئەمریكاییدا بێت كە ئەمەش خۆی لە خۆیدا پێویستی بەوەیە كە واشنتۆن ئەم مەسەلەیە لەگەڵ مۆسكۆدا تاوتوێ بكا.
بۆ هەموو لایەك دەستێوەردانەكە سەختە. بۆ ئەمریكا، ئەمساڵ ساڵی هەڵبژاردنە و دیموكراتەكان ئومێد لەسەر ئەوە هەڵدەچنن كە بتوانن هەڵبژاردنەكە ببەنەوە. بۆیە لەو ماوەیەدا زۆر بە وریایی هەنگاو دەنێن و نایانەوێ هیچ هەڵەیەك بكەن. لەهەمان كاتیشدا بیر لەوە دەكەنەوە پێش هەڵبژاردن مژدەی گرتنی رەققەو موسڵ و لەناوبردنی داعش بەدەنگدەرانی ئەمریكا بدەن. بەڵام لەم جەنجاڵییەدا هەم نایانەوێ دڵی سعودییەكان بشكێنن، هەم نایانەوێ چانسی سەركەوتنێكی گەورە بە توركیا ببەخشن و هەم ناشیانەوێ پەیوەندییان لەگەڵ مۆسكۆ ئاڵۆزتر بێ و رەوشەكە جەنگێكی نیمچە جیهانیی لێ بكەوێتەوە. زۆر ئەستەمە سەرۆكێكی دوودڵی وەك ئۆباما سەركەوتوو بێ لە بەدیهێنانی ئەم هەموو هاوسەنگییەی ناو ئەم یارییە ئاڵۆزە.
بۆ سعودییەكانیش مەسەلەكە مەترسیدارە چونكە سعودیە لە یەمەن بە خۆڕایی خۆی لە جەنگێكی قورسدا تێوەگلاندووە و ئەم جەنگە تەنانەت بە گرتنی سەنعای پایتەختیش كۆتایی نایەت.توركیاش كە پەیوەندیی گرژی لەگەڵ روسیا و تێوەگلانی لە شەڕی كوردستان، خەریكە ئاسەواری خراپ لەسەر بەهای دراوەكەی و رادەی گەشەی و ئابورییەكەی بەجێ دێڵێ، بەم دەستێوردانە دەرگای دۆخی خراپتر دەكاتەوە.
لە هەمووشی مەترسیدارتر ئەوەیە كە روسیا دەست نەپارێزێ و لە هەموو ئەو هێزانە بدا كە بەبێ وەرگرتنی رەزامەندیی چوونە ناو سوریا سنور دەبەزێنن. ئەو لێدوانەش كە بەرپرسانی روس تێیدا وتویانە دەستێوەردانی لەم جۆرە دەشێ جەنگێكی جیهانیی لێ بكەوێتەوە، دەبێ بە هەند وەربگیرێ.
تەنها لایەن كە دەتوانێ ئەم كێشەیە یەكلایی بكاتەوە، ئەمریكایە. لەم روەوە ئەمریكا ئەزمونێكی باشی هەیە چونكە توانیویەتی مامەڵەیەكی پراگماتیكی لەگەڵ پەیدابونی كتوپڕی روس لەسوریا بكاو نەیەڵێ ئەم پەیدابونە كتوپڕە بگاتە ئەو ئاستەی كە ئاكامی نەخوازراوی لێ بكەوێتەوە. لەدۆخێكی وادا سازانی مۆسكۆ-واشنتن بایەخێكی تایبەتی هەیە.
لەڕوی عەسكەریەوە، روسەكان هیچ كێشەیەكیان نیە چونكە بەو هێزە ئاسمانییە بە توانایەی كەهەیانە، دەتوانن لە ماوەی كەمتر لە دە رۆژ، هەموو ئەو هێزانە وێران بكەن كە لەجەرابلسەوە روو لەحەلەب دەكەن. لەم شەڕەدا كێشەكە زۆرتر بۆ توركیایە چونكە شەڕی تورك-روس لەسەر خاكی سوریا، رەنگە تەنها ناو خاكی سوریا نەگرێتەوە بەڵكو دەشێ پەل بهاوێتە تەنگەكانی بۆسفۆر و دەردەنیل و دەریای رەشیش. مێژووی پەیوەندییەكانی روس-تورك 17 جەنگی تێدایە كە لە هەر هەمویدا روسیا براوەیە و توركیا دۆڕاوە. بۆیە، بەپێی تەرازوی هێز، شەڕی هەژدەهەمیش ئەنجامەكەی دیارە.
ئەگەر واشنتۆن بتوانێ لایەنە ناكۆكەكان بگەیەنێتە سازانێكی پەسندكراو، دەشێ ناوچەكە هیچ سیناریۆیەكی خراپ بەخۆیەوە نەبینێ. ئەگەر نا، هەموو ئەگەرەكان كراوەن.
AM:11:57:15/02/2016
ئه‌م بابه‌ته 3879
جار خوێنراوه‌ته‌وه
هەموو وتارەکان کاتێک لە وێستگە نیوز بڵاودەبێتەوە تەنها بیروبۆچونی خاوەنەکانێتی